Më 5 nëntor të vitit 2001, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara deklaroi 6 nëntorin e çdo viti si Ditën Ndërkombëtare për Parandalimin e Shfrytëzimit të Ambientit në Luftëra dhe Konflikte të Armatosura.

Kjo ka për qëllim edukimin e njerëzve rreth efektit të dëmtimit nga luftërat dhe konfliktet e armatosura.

Me gjithë mbrojtjen e ofruar nga disa instrumente ligjore, mjedisi vazhdon të jetë viktimë e heshtur e konflikteve të armatosura në të gjithë botën.

Shqetësimi i publikut në lidhje me shënjestrimin dhe përdorimin e mjedisit gjatë kohës së luftës arriti për herë të parë gjatë Luftës së Vietnamit. Përdorimi toksik i herbicideve të agjentit Portokalli, dhe shpyllëzimi masiv, rezultoi me ndotjen kimike që shkaktoi zemërim dhe protesta ndërkombëtare.

Konventa për Ndryshimin Mjedisor u miratua në vitin 1976 për të ndaluar përdorimin e teknikave të ndryshimeve në mjedis si një mjet të luftës. Protokolli I, një ndryshim në Konventën e Gjenevës, përfshin dy nene (35 dhe 55) që ndalon luftën që mund të shkaktojë "dëme të përhapura, afatgjata dhe të rënda në mjedisin natyror".

Përshtatshmëria e këtyre dy instrumenteve, sidoqoftë, u vu në dyshim gjatë Luftës së Gjirit 1990-1991. Ndotja e gjerë e shkaktuar nga shkatërrimi i qëllimshëm i mbi 600 puseve të naftës në Kuvajt nga ushtria në tërheqje e Irakut dhe pretendimet pasuese për dëmet mjedisore prej 85 miliardë dollarësh amerikanë çuan në thirrje të mëtejshme për të forcuar mbrojtjen ligjore të mjedisit gjatë konfliktit të armatosur.

Ka pasur raste të tjera në të cilat konfliktet e armatosura kanë vazhduar të shkaktojnë dëme të konsiderueshme në mjedis - direkt, indirekt dhe si rezultat i mungesës së qeverisjes dhe kolapsit institucional. Për shembull, dhjetëra objekte industriale u bombarduan gjatë konfliktit të Kosovës me 1999, duke çuar në ndotje kimike toksike në disa zona të nxehta, përkatësisht në Pançevo, Kragujevac, Novi Sad dhe Bor dhe ngritën alarmin për ndotjen e mundshme të lumit Danub. Në një shembull tjetër, rreth 12,000 deri në 15,000 ton naftë u lëshuan në Detin Mesdhe pas bombardimit të termocentralit Jiyeh gjatë konfliktit midis Izraelit dhe Libanit në vitin 2006.

Kohët e fundit, konflikti i armatosur në Irak i cili filloi në qershor të 2014-ës, dhe përfundoi me kapjen e zonave të fundit të mbajtura nga ISIL dhe tërheqjen e militantëve të ISIS në 2017, la gjurmë të thellë mjedisore. Ndërsa militantët gjatë tërheqjes i vunë zjarr puseve të naftës  duke shkaktuar lëshimin në ajër të dioksidit të squfurit, dioksidit të azotit, monoksidit të karbonit, hidrokarbureve aromatike polyciklike, lëndëve të grimcave dhe metaleve të tilla si nikel, vanadium dhe plumb.

Sidoqoftë, përkundër këtyre sfidave, Programi i KB për Mjedisin (UNEP) ka punuar me shtete të ndryshme anëtare dhe partnerë të tjerë për të forcuar mbrojtjen e mjedisit para, gjatë dhe pas konfliktit të armatosur.

"Që nga fillimi i vitit 2018, qeveria irakiane dhe UNEP nënshkruan një memorandum partneriteti për të ndërtuar një ekip ndër-ministrish për të trajtuar ndotjen nga konflikti", tha Hassan Partow.

Në Shtator 2019, UNEP në bashkëpunim me Misionin e Kombeve të Bashkuara për Ndihmën në Irak organizuan një punëtori për rregullimin e derdhjeve të naftës, dhe po ndihmon Ministritë e Naftës dhe Mjedisit gjykimin e teknikave me kosto efektive të pastrimit biologjik.

“Mbrojtja e mjedisit para, gjatë dhe pas konfliktit të armatosur duhet të rritet në të njëjtin nivel të rëndësisë politike si mbrojtja e të drejtave të njeriut. Një mjedis i shëndetshëm është themeli mbi të cilin realizohet paqja dhe shumë të drejta të njeriut", deklaroi David Jensen, Shefi i UNEP-it për Ndërtimin e Paqes së Mjedisit.

Që nga viti 1999, UNEP ka realizuar mbi njëzet e pesë vlerësime pas konfliktit duke përdorur shkencën më të lartë për të përcaktuar ndikimet mjedisore të luftës. Nga Kosova në Afganistan, Sudan dhe Rripin e Gazës, organizata ka vendosur që konflikti i armatosur shkakton dëme të konsiderueshme për mjedisin dhe komunitetet që varen nga burimet natyrore. /Motilokal.com