Moti është një nga faktorët kryesorë që ndikon në humorin dhe shëndetin e njeriut. Studimet e fundit kanë zbuluar se ndryshimet e motit mund të kenë një ndikim të madh në emocionet dhe sjelljen e individëve.

Edhe ndryshimet klimatike janë një sfidë e madhe që po ndikojnë në jetën tonë në mënyra të ndryshme.

Nuk jemi më në kohë për të mohuar realitetin e këtij sfiduesi global. Temperaturat po ngritën, moti po bëhet më ekstrem dhe planeti ynë po ndryshon përherë. Por, a jeni të gatshëm të bëheni të vetëdijshëm për një aspekt më të fshehtë të këtij kataklizmi ambiental?

Ndryshimet klimatike nuk na shqetësojnë vetëm me temperatura të larta, përmbytje, stuhi dhe shkrirjen e akullnajave, ato po na godasin thellë në shëndetin tonë mendor.

Kjo intervistë nxjerr në dritë një lidhje të frikshme midis klimës, e cila po ndryshon dhe trurit tonë. Zbulimi përmban fakte të tmerrshme të shkatërrimit të shëndetit mendor, të cilat vijnë si pasojë e ndryshimeve klimatike, duke përfshirë ankthin, depresionin dhe rritjen e konflikteve psikologjike.

Për të kuptuar më shumë rreth ndikimit që i kanë ndryshimet klimatike në jetën tonë, motilokal.com zhvilloi një intervistë me Arbër Murselin, psikolog.

Intervistoi: Shkëlzen Rrecaj

Si ndikon kriza aktuale klimatike në shëndetin mendor të njerëzve dhe mbi përvojat e tjera traumatike të jetës, nëpërmjet efekteve të saj të tërthorta dhe të drejtpërdrejta në shkallë të gjerë?

Kriza klimatike e tanishme mund të ketë ndikime të drejtpërdrejta dhe të tërthorta në shëndetin mendor të njerëzve dhe në përvojat traumatike të jetës në një shkallë të gjerë. Disa prej këtyre ndikimeve mund të përfshijnë rritjen e ankthit, depresionit dhe stresit emocional. Po ashtu, individët që kanë përjetuar katastrofa natyrore ose ngjarje të tjera të lidhura me klimën mund të vuajnë nga çrregullime të stresit pas-traumatik (PTSD) dhe sfida të tjera në shëndetin mendor. Gjithsesi, pasojat psikologjike të krizës klimatike janë një çështje komplekse dhe kërkojnë kërkime më të thelluara dhe vëmendje për t’i kuptuar plotësisht dhe për t’i adresuar si duhet pasojat e tyre në mirëqenien mendore.

Cilët janë disa nga faktorët e rrezikut dhe mbrojtës për mënyrën se si fëmijët dhe të rinjtë reagojnë ndaj ndikimeve klimatike?

Disa nga faktorët e rrezikut dhe faktorët mbrojtës që ndikojnë në mënyrën se si fëmijët dhe të rinjtë reagojnë ndaj ndikimeve klimatike janë:

Faktorët e rrezikut:

1. Ekspozimi ndaj stresorëve të mjedisit: Fëmijët dhe të rinjtë që i ekspozohen ngjarjeve të motit ekstrem, ndotjes së ajrit ose stresorëve të tjerë të lidhur me klimën janë më të rrezikuar për ndikime emocionale dhe psikologjike negative.

2. Ndjeshmëria ndaj zhvendosjes: Familjet dhe komunitetet që zhvendosen për shkak të ngjarjeve të lidhura me ndryshimet klimatike mund të përjetojnë stres dhe pasiguri të mëdha, të cilat mund të ndikojnë në shëndetin mendor të fëmijëve.

3. Ekspozimi në media: Ekspozimi i tepërt ndaj lajmeve dhe imazheve të trazuara të lidhura me klimën mund të kontribuojë në ankthin e frikën te fëmijët dhe adoleshentët.

4. Mungesa e përgatitjes: Komunitetet dhe familjet që nuk janë të përgatitura për katastrofat e lidhura me klimën mund të përjetojnë pasoja më të rënda, përfshirë aspekte të shëndetit mendor te të rinjtë.

Faktorët mbrojtës:

1. Kërkim i ndihmës: Marrëdhëniet e forta dhe mbështetëse me prindërit, kujdestarët, shokët dhe anëtarët e komunitetit mund t’i zbutin ndikimet negative të stresorëve të lidhur me klimën.

2. Ndërtimi i kapaciteteve: Edukimi i fëmijëve dhe të rinjve me aftësi të përshtatshme për t’u përballuar me sfidat që lidhen me klimën, zgjidhja e problemeve, përshtatja emocionale dhe strategjitë mund t’i ndihmojnë ata që të adaptohen dhe ta rimarrin veten pas fatkeqësive klimatike.

3. Qasja në shërbimet e shëndetit mendor: Ofrimi i shërbimeve dhe mbështetja për shëndetin mendor është tejet e rëndësishme për ata që mund të përballen me ankth, depresion ose trauma të lidhura me ndryshimet klimatike.

4. Edukimi dhe informimi: Mund t’i fuqizojë fëmijët dhe të rinjtë të ndërmarrin veprime dhe të ndjehen se kanë kontroll mbi të ardhmen e tyre, duke reduktuar ankthin.

5. Përfshirja në aktivitetet komunitare: angazhimi në përpjekjet komunitare për adaptimin dhe zvogëlimin e ndryshimeve klimatike mund të krijojë një ndjenjë pozitive dhe veprimi te të rinjtë.

Kuptimi dhe adresimi i këtyre faktorëve (të rrezikut dhe mbrojtës) është thelbësor në promovimin e rikuperimit dhe mirëqenies së fëmijëve dhe të rinjve përballë ndryshimeve klimatike.

Çfarë ndikimi ka moti në emocionet dhe ndjenjat e njerëzve? A ka ndonjë ndryshim të dukshëm në shëndetin mendor në periudha të ndryshme të motit?

Moti në të vërtetë ka një ndikim në emocionet dhe ndjenjat e njerëzve. Është një fenomen i njohur që kushtet e motit të caktuara mund të ndikojnë në humorin dhe mirëqenien e njerëzve.

Për shembull:

1. Ditët me Diell: Dielli shpesh ka një efekt pozitiv në humorin e njerëzve. Ai mund të rrisë nivelet e serotoninës, që janë të lidhura me ndjenjat e kënaqësisë. Shumë individë zakonisht ndjehen më të energjizuar, të motivuar dhe në përgjithësi më të lumtur në ditët me diell.

2. Shiu dhe moti i vrenjtur: Shiu dhe moti i vrenjtur mund të ketë një ndikim më të përzier. Disa njerëz gjejnë tringëllimën e pikave të shiut dhe qiellin me re qetësues, ndërsa të tjerë mund të ndjehen pak “poshtë” ose të mërzitur. Çrregullimi afektiv sezonal (SAD) është një lloj depresioni që shpesh shoqërohet me periudha të gjata me qiell të vrenjtur ose reshje të shiut, veçanërisht gjatë muajve të dimrit.

3. Ngjarjet e motit të ekstremeve: Uraganet, tornadot ose periudhat e nxehta të jashtëzakonshme mund të jenë stresuese dhe të shkaktojnë ankth. Këto kushte i ndërprejnë rutinat e përditshme, shkaktojnë dëme materiale dhe paraqesin rreziqe fizike dhe psikologjike, duke çuar në rritjen e stresit dhe sfidave në shëndetin mendor.

Për sa i përket ndryshimeve të dukshme në shëndetin mendor gjatë periudhave të ndryshme të motit, kjo mund të ndryshojë nga individi në individ. Disa individë mund të jenë më të ndjeshëm ndaj ndryshimeve të motit dhe të përjetojnë fluktuacione në humor dhe energjisë, ndërsa të tjerët mund të ndikohen më pak. Çrregullimi Afektiv Sezonal (SAD) është një shembull i një kushti ku individët përjetojnë simptoma depresive gjatë stinëve të caktuara, shpesh gjatë dimrit kur ka më pak dritë nga dielli.

Është e rëndësishme të theksohet se moti është vetëm një prej shumë faktorëve që mund të ndikojnë në shëndetin mendor. Faktorë të tjerë si gjenetika, ngjarjet e jetës dhe mekanizmat individualë të përballjes luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e mënyrës se si moti ndikon në mirëqenien emocionale të individëve.

A mund të ndikojë koha e këndshme në përmirësimin e gjendjes së emocioneve dhe shëndetit mendor? Si?

Po, koha e këndshme mund të ndikojë në përmirësimin e gjendjes së emocioneve dhe shëndetit mendor në disa mënyra.

Disa nga mënyrat kryesore janë:

1. Rritja e serotoninës: Dielli dhe temperaturat e ngrohta zakonisht ndikojnë në rritjen e niveleve të serotoninës, një kimikati i cili është i lidhur me ndjenjat e lumturisë dhe kënaqësisë. Rritja e serotoninës mund të përmirësojë humorin dhe ndjenjat pozitive.

2. Më shumë aktivitete jashtë shtëpisë: Kushtet e këndshme të motit inkurajojnë njerëzit të jenë më aktivë në natyrë dhe të kryejnë aktivitete të ndryshme sportive ose rekreative. Aktiviteti fizik dhe ajri i pastër mund të ndihmojnë në zbutjen e stresit dhe ankthit, si dhe në përmirësimin e mirëqenies emocionale.

3. Më shumë dritë diellore: Drita e diellit mund të ndikojë në bioritëm, ndihmon në rregullimin e gjumit dhe energjisë së përgjithshme. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në periudhat ku ditët janë më të shkurtra dhe ndjenjat e lodhjes dhe depresionit mund të përkeqësohen.

4. Nxitja e sjelljes pozitive: Kushtet e këndshme të motit ndikojnë në nxitjen e sjelljes pozitive dhe interaksionit social. Njerëzit kanë tendencë të jenë më të hapur për aktivitete të përbashkëta, takime me miq dhe marrëdhënie të mira me të tjerët në këto periudha.

5. Më shumë kohë në natyrë: Përvoja e natyrës dhe ambienteve të hapura në motin e këndshëm mund të ketë një ndikim pozitiv në qetësinë dhe mirëqenien e një personi. Përdorimi i kohës në natyrë mund ta reduktojë stresin dhe të ndihmojë në relaksimin mendor.

Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se ndikimi i motit në emocione dhe shëndetin mendor ndryshon nga individ në individ. Disa njerëz janë më të ndjeshëm ndaj këtyre ndikimeve sesa të tjerët. Gjithashtu, kushtet e këndshme të motit nuk janë një ilaç i përsosur për çdo problem të shëndetit mendor. Faktorë të tjerë, si gjenetika dhe historia e jetës së një personi, luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e shëndetit mendor të një individi.

Cilat janë disa prej sfidave më të zakonshme që njerëzit përballen në lidhje me shëndetin mendor gjatë periudhave ekstreme të motit si: përmbytjet, erërat, stuhitë, i ftohti, i nxehti, bubullimat, rrufetë etj?

Në periudhat ekstreme të motit, njerëzit mund të përballen me sfida të shëndetit mendor, përfshirë:

1. ankthin dhe stresin,

2. depresionin,

3. izolimin social,

4. traumat emocionale,

5. pasigurinë dhe zhvendosjen,

6. stresin nga humbjet financiare,

7. mungesën e përgatitjes dhe informacionit dhe

8. mosmarrjen e ndihmës nga të tjerët.

Këto sfida mund të ndikojnë në shëndetin mendor dhe emocional të njerëzve në kohët e vështira të motit. Po ashtu, ka studime dhe prova shkencore që i kanë identifikuar lidhjet midis ndryshimeve klimatike dhe rrezikut të sëmundjeve të shëndetit mendor, përfshirë depresionin dhe ankthin.

Disa prej gjetjeve dhe aspekteve të këtyre studimeve janë:

1. Çrregullimet Afektive Sezonale (SAD): Studimet kanë treguar se periudhat e mungesës së dritës diellore gjatë sezonit dimëror mund të çojnë në zhvillimin e çrregullimeve afektive sezonalë (SAD – Season Affective Disorder). Këto përfshijnë simptoma të depresionit të rëndë gjatë sezonit dimëror dhe ankthin. Mungesa e dritës diellore është një faktor që lidhet me këtë ndikim negativ.

2. Ngjarjet Klimatike Ekstreme: Ngjarjet klimatike ekstreme si përmbytjet, stuhitë, dhe ngjarjet e tjera të ngjashme me to mund të çojnë në rritjen e ankthit dhe stresit te njerëzit që mund të përballen me to. Pasojat e dëmeve materiale dhe humbjes së strehimit mund të shkaktojnë sfida të mëtejshme në shëndetin mendor.

3. Ngritja e Temperaturave të Larta: Ngritja e temperaturave të larta si pasojë e ndryshimeve klimatike mund të shpie në rritjen e stresit fizik dhe emocional. Temperaturat e larta mund të shkaktojnë ndjesi të pashuajtjes së etjes, lodhje dhe nervozizëm.

4. Mungesa e Resurseve: Në raste të ngjarjeve klimatike të mëdha, mungesa e resurseve, si uji dhe ushqimi, mund të rritë stresin dhe shqetësimin emocional te njerëzit.

5. Ndikimi mbi Strukturën e Shoqërisë dhe Mjedisin: Ndryshimet klimatike mund të shkaktojnë konflikte, migracion dhe kaos urbanistik. Këto ndikime mund të shkaktojnë shqetësime të shëndetit mendor tek individët dhe komunitetet.

Prandaj, sot ndikimi i ndryshimeve klimatike në shëndetin mendor është një fushë që po njeh rritje të madhe dhe se studimet e kësaj natyre janë ende në zhvillim. Në përgjithësi, shëndeti mendor është një aspekt i ndjeshëm ndaj ndryshimeve të kushteve mjedisore dhe shoqërore, dhe është thelbësor për të kuptuar këtë ndërveprim për të zhvilluar strategji për t'i bërë ballë sfidave që vijnë me ndryshimet klimatike.

A ka studime apo prova shkencore që lidhin ndryshimet klimatike me rrezikun e sëmundjeve të shëndetit mendor, si depresioni ose ankthi?

Ka një interes në rritje përkitazi me hulumtimet që shqyrtojnë ndikimin e ndryshimeve klimatike në sëmundjet e caktuara të shëndetit mendor, përfshirë bipolaritetin dhe skizofreninë. Megjithatë, është e rëndësishme të përmendet se këto ndikime janë subjekt i studimeve të mëtejshme dhe janë ende në faza të hershme. Sidoqoftë, mund të përmendim disa prej gjetjeve të deritanishme:

1. Bipolariteti: Ka një dispozicion gjenetik të fortë për sëmundjen bipolare. Ndikimet e mjedisit, përfshirë ndryshimet klimatike, mund të ndikojnë në aktivizimin e epizodave manike ose depresive, por roli i tyre është i ndërlikuar dhe i vështirë për ta vlerësuar në mënyrë të saktë.

2. Skizofrenia: Një sëmundje mendore shumë komplekse, e cila zakonisht ka një komponent gjenetik të theksuar. Disa studime kanë tentuar të gjejnë lidhje midis ndryshimeve klimatike dhe shfaqjes së epizodave të skizofrenisë, por këto studime kanë gjetur rezultate të kundërta dhe janë ende të debatueshme brenda komunitetit shkencor.

Gjithashtu, ka disa hipoteza lidhur me mënyrën se si ndryshimet klimatike mund të ndikojnë në shëndetin mendor. Për shembull, rritja e temperaturave ekstreme dhe ngjarjet e këndshme të motit mund të shkaktojnë stres fizik dhe emocional, të cilat mund të ndikojnë në shfaqjen e simptomave të sëmundjeve të caktuara të shëndetit mendor. Ndryshimet e motit mund të kenë gjithashtu ndikim në disponimin hormonal të trurit dhe substancat kimike të trurit, që janë të lidhura me manifestimet e sëmundjeve mendor.

E ritheksoj se lidhja mes ndryshimeve klimatike dhe sëmundjeve të shëndetit mendor është komplekse dhe ndikohet edhe nga shumë faktorë të tjerë, përfshirë predispozicionin gjenetik, historinë e jetës, dhe ndikimet e mjedisit të brendshëm dhe të jashtëm. Për këtë arsye, është e rëndësishme të vazhdohen hulumtimet në këtë fushë për ta kuptuar më thellë këtë ndërveprim potencial.

A ka ndonjë lidhje mes ekspozimit të ndryshimeve klimatike dhe zhvillimit të sëmundjeve të caktuara të shëndetit mendor, si bipolariteti ose skizofrenia?

Përgatitja për t’i përballuar suksesshëm ndryshimet klimatike dhe ekstremet e motit nga një perspektivë psikologjike mund të jetë e rëndësishme për të zvogëluar stresin, ankthin dhe ndikimin negativ në shëndetin mendor. Psikologët i kanë përmendur disa mënyra për t’i përgatitur individët në rast të përballjes me motin ekstrem:

1. Edukimi dhe informacioni: Informojeni veten dhe të tjerët për ndryshimet klimatike dhe ndikimin potencial të tyre në mjedisin dhe jetën tuaj! Edukimi ndihmon në kuptimin e këtyre sfidave dhe rritja e ndërgjegjësimit për masat e përgatitjes.

2. Përgatitja materiale: Sigurohuni që të keni në dispozicion burimet dhe pajisjet e nevojshme për t'u përballur me ekstremet e motit! Kjo përfshin furnizimin me ushqim, ujë, ilaçe, drita dhe pajisje të tjera të emergjencës.

3. Plani i emergjencës: Zhvillojeni një plan të emergjencës për familjen tuaj që përfshin vendndodhjen e sigurt, kontaktet e rëndësishme, si dhe hapat për t'u mbrojtur dhe evakuuar në raste të nevojshme!

4. Kujdesi për shëndetin mendor: Kujdesuni për shëndetin tuaj mendor! Mësoni teknika për menaxhimin e stresit, si relaksimi dhe meditimi! Po ashtu, është e rëndësishme që t’i ndani ndjenjat dhe shqetësimet tuaja me të tjerët dhe të kërkoni ndihmën prej tyre.

5. Kujdesi për tjetrin dhe solidariteti: Ndihmohuni dhe mbështesni të tjerët në komunitetin tuaj që mund të kenë nevojë! Solidariteti dhe ndihma për të tjerët mund të ngjallin ndjenja pozitive dhe ndërgjegjësimin.

6. Ndërveprimi me motin: Në periudhat e këndshme të motit, shfrytëzojini mundësitë për të qëndruar jashtë dhe për të bërë aktivitete sportive ose rekreative! Ky ndërveprim me natyrën dhe motin mund të përmirësojë mirëqenien emocionale.

7. Ndjenja e sigurisë: Përpiquni për të ndjekur lajmet dhe parashikimet e motit! Kjo mund të ndihmojë në ndjenjën e sigurisë dhe si parapërgatitje për kapriçiot e motit.

8. Kujdesi për personat më të cenueshëm: Kujdesuni për personat në moshë, fëmijët, dhe ata me nevoja të veçanta (në familjen tuaj). Ata mund të jenë më vulnerabël nga ekstremet e motit.

9. Monitorimi i shëndetit: Monitorojeni shëndetin tuaj dhe shenjat e mundshme të stresit në raste të kushteve të rënduara të moti, temperaturave ekstreme, etj! Përpiquni të shmangni ndotjen e ajrit dhe ta mbani veten të hidratuar!

10. Kujdesi i mëtejshëm: Pas goditjes së motit ekstrem, kujdesuni për shëndetin fizik dhe mendor personal dhe të tjerëve që i keni pranë! Kërkoni ndihmë profesionale nëse është e nevojshme!

Në përgjithësi, përgatitja dhe ndërgjegjësimi janë thelbësorë për t’i përballuar ndryshimet klimatike dhe ekstremet e motit në një mënyrë më efektive dhe për ta zvogëluar ndikimin e tyre në shëndetin mendor.

Si mund të përgatitet një individ për të përballuar me sukses ndryshimet klimatike dhe ekstremet e motit nga një perspektivë psikologjike?

Për të menaxhuar stresin dhe ankthin që mund të shkaktohen nga ndryshimet klimatike dhe kushtet e këqija të motit, është e rëndësishme të jeni i informuar dhe i përgatitur. Është e rëndësishme zhvillimi i planit të emergjencës, përdorimi i teknikave të menaxhimit të stresit, si meditimi dhe relaksimi, dhe kujdesi për shëndetin fizik. Po ashtu, rol të madh ka shfaqja e ndjenjave tuaja me të tjerët dhe ofroni i ndihmës ndërkomunitare. Prandaj, mbajeni veten të informuar që të mos e lejoni ankthin që të dominojë. E nëse ankthi dhe stresi ju rriten dhe nuk jeni në gjendje që ta kontrolloni, atëherë konsultohuni sa më parë me specialistë të shëndetit mendor për mbështetje dhe ndihmë shtesë.

/Motilokal.com