Disa periudha të lashta në historinë e Tokës sfidojnë supozimet tona rreth asaj se çfarë mund të durojë planeti ynë. Ngjarja më e hershme globale e akullnajave të Epokës Neoproterozoike, e njohur si akullnaja Sturtiane, zgjati 56 milionë vjet dhe e ktheu planetin në një "top bore" deri në ekuator.

Një akullnaja e dytë e topave të borës, akullnaja Marinoan ka qenë më e vështirë për t'u përcaktuar për sa i përket kohëzgjatjes dhe shtrirjes.

Dëshmi e akullnajave globale

Në vitin 2025, një ekip kërkimor i udhëhequr nga Adrian R. Tasistro-Hart nga Departamenti i Tokës dhe Shkencës Planetare, McCone Hall, në Universitetin e Kalifornisë, prezantoi gjetje që lidhin strukturën e disa shtresave shkëmbore me këtë të ftohtë të dytë masive në epokën neoproterozoike.

Studimi siguroi prova të drejtpërdrejta të datimit të kësaj ngrirjeje të përhapur dhe ndihmoi në zgjidhjen e një enigme që ka intriguar prej kohësh gjeologët.

Të dhëna nga formacionet shkëmbore në Namibi, në Afrikën jugperëndimore, sugjeruan që shtresat e gjata të akullit arritën në këto zona që më parë mendohej se ishin kursyer. Kjo u mundësoi studiuesve të përcaktojnë fillimin dhe kohëzgjatjen e ngjarjes së akullnajave Marinoan.

Të dhënat në terren sugjeruan një stabilitet të papritur në sipërfaqen e ngrirë që zgjati rreth katër milionë vjet. Kjo ngre pyetje se si jeta arriti të vazhdojë gjatë këtyre kohërave ekstreme.

Të dhëna për një Tokë të ngrirë

Shkencëtarët kanë shpenzuar dekada duke studiuar sedimentet e lashta për të kuptuar shkaqet e ftohjeve të mëdha planetare. Disa shtresa pasqyrojnë aktivitetin akullnajor në vende aq të largëta sa Afrika jugperëndimore, me terren të thyer që shtrihet për rreth 18 kilometra në zona të caktuara studimi.

Dëshmitë nga imazhet e dronëve dhe mostrat thelbësore në këtë zonë tregojnë për grumbuj akulli që nuk lëvizën kurrë edhe kur ndryshimet orbitale shkaktuan ndryshimet e zakonshme në klimë. Ky model sugjeron një stabilitet në kushte që i lë studiuesit të pyesin pse nuk u regjistrua asnjë nga luhatjet tipike.

Një qëndrueshmëri e tillë e ndan këtë periudhë nga intervalet më të shkurtra akullnajore që janë parë në kohët e fundit. Ai gjithashtu tregon se ndryshimet e vogla në aktivitetin vullkanik mund të çojnë në ndryshime dramatike në mënyrën se si planeti ynë kap ose pasqyron nxehtësinë.

Çfarë e shkaktoi ngjarjen globale të akullnajave?

Toka rrezaton shumë nga energjia e Diellit përsëri në hapësirë në rrethana normale. Ndonjëherë, aktiviteti vullkanik mund të prodhojë re gazi dhe pluhuri që rrisin albedo (proporcioni i rrezatimit diellor që reflektohet) dhe bllokojnë rrezatimin diellor në hyrje.

Kjo do të kishte ftohur Tokën dhe potencialisht do të shkaktonte një ngjarje akullnajash të arratisjes. Ndërsa më shumë akull u formua dhe filloi të mbulonte jo vetëm rajonet polare, rrezatimi diellor në hyrje ishte i pamjaftueshëm për të kundërshtuar natyrën reflektuese të kësaj mbulese të bardhë, gjë që çoi në mbylljen e Tokës në një cikël të gjatë temperaturash ngrirëse.

Një pikë kthese në atmosferë

Vullkanet vazhduan të pomponin CO2 në atmosferë, por akulli i trashë do të kishte penguar motin normal të silikatit. Ky është një reaksion kimik në të cilin uji i shiut pak acid nga prania e dioksidit të karbonit të tretur ndërvepron me mineralet silikate në shkëmbinj dhe ndihmon në largimin e CO2 nga atmosfera që do të ruhet në oqean.

Duke ngadalësuar këtë proces, u zvogëlua largimi i CO2 dhe nivelet e këtij gazi serrë u rritën gradualisht. Një grumbullim i CO2 në ajër përfundimisht çoi në ngrohjen globale që shkaktoi rritjen e temperaturave të sipërfaqes, megjithëse u desh një përqendrim i madh për t'u çliruar nga ngrirja e zgjatur.

Studiuesit dyshojnë se faktorë të vegjël, si pluhuri i fletëve të akullit, mund të kenë përshpejtuar shkrirjen duke ulur reflektimin.

Ky ndryshim sfidon modelet tipike që fokusohen në ndryshimet graduale gjeologjike në hapësira më të shkurtra. Planeti mund të ketë qëndruar në një ndalesë të akullt derisa atmosfera arriti një pikë kthese, e cila shkaktoi një shkrirje dramatike.

Modele të gjetura në shkëmbinj dhe hirin vullkanik

Studiuesit zgjodhën të studionin një zonë në Namibi ku sedimentet ofrojnë një rekord të rrallë të fillimit të topave të borës gjatë akullnajave Marinoan. Harta me dronë zbuloi shtresa sedimentare të grumbulluara në mënyra që tregojnë zhvendosje minimale vertikale.

Pikat e kontaktit midis shtretërve të dallueshëm të shkëmbinjve duken të qëndrueshme, duke nënkuptuar se akulli i tokëzuar qëndroi në vend gjatë akullnajave Marinoan për shumë vite.

Nuk u identifikuan shenja të mëdha pastrimi ose thyerje të menjëhershme, dhe heshtja në regjistrim tregon lëvizje të ndrydhur akullnajore. Studiuesit interpretuan një zonë të erozionit minimal për të nënkuptuar që linja e tokëzimit nuk u kthye kurrë, gjë që është e rrallë në studimet e mbulimit të zgjatur të akullit.

Modelet në hirin e groposur vullkanik japin të dhëna të mëtejshme. Një shtresë e vetme mund të futet në varr, duke nënkuptuar akumulimin e qetë në vend të shtytjes dhe tërheqjes së zakonshme të magjive më të ngrohta.

Datimi izotopik i shtresave të hirit në vende të ndryshme tregoi se fillimi i akullnajave marinoane filloi 639 milion vjet më parë dhe zgjati rreth 4 milion vjet.

Si i mbijetoi jeta akullnajave globale?

Një ngrirje globale e asaj shkalle ngre pyetje se si organizmat mbijetuan nën akull të trashë. Komunitetet anaerobe mund të kishin jetuar nga lëndët ushqyese kimike, por të tjerët mund të kenë duruar pranë çarjeve ose në xhepa të mbrojtur detarë.

Studiuesit debatojnë nëse nivelet e oksigjenit kanë rënë mjaftueshëm për të sfiduar format më komplekse të jetës. Rezistenca e specieve të caktuara duket e jashtëzakonshme, duke pasur parasysh kushtet ekstreme që bllokuan rrezet e diellit dhe habitatet e izoluara.

Një rikthim i menjëhershëm i temperaturave mund të ketë shkaktuar shpërthime të evolucionit, duke vendosur skenën për shfaqjen e ekosistemeve Ediacaran. Shkencëtarët vazhdojnë të eksplorojnë se si këto zgjerime pasuan një ngjarje kaq të zgjatur akulli.

Një strehë nën akull

Disa shkencëtarë besojnë se xhepat e ujit të lëngshëm nën akull siguruan strehim për jetën e hershme. Këto ekosisteme nënglaciale mund të ishin mbështetur nga nxehtësia gjeotermale, duke lejuar që jeta mikrobike të vazhdojë edhe në mungesë të dritës së diellit.

Lëndët ushqyese kimike të lëshuara nga shfrynjet hidrotermale ose ndërveprimet shkëmb-ujë mund t'i kenë ushqyer këta organizma, duke krijuar terrenin për mbijetesë gjatë ngrirjeve globale. Sapo akulli tërhiqej, këto forma jete mund të ishin rishfaqur dhe diversifikuar me shpejtësi.

Duke parë botët e tjera

Studiuesit përmendin se gjetjet si këto zgjerojnë diskutimet rreth banueshmërisë në ekzoplanetët që janë të mbyllur në akull. Nëse një planet i nënshtrohet një akullnajeje globale, akumulimi i gazeve serrë mund të shkaktojë një shkrirje intensive.

Kjo shkrirje mund të riformësojë atmosferën e saj dhe të lejojë ujë të lëngshëm, duke hapur rrugën për një kimi më komplekse. Një planet tjetër mund të mbetet i mbërthyer në një gjendje të akullt nëse nuk arrihen kurrë disa pika kthese.

"Pabarazia në kohëzgjatje (midis akullnajave Sturtiane dhe Marinoane) tregon rrugë të ndryshme drejt deglaciation", tha Tasistro-Hart.

Studiuesit vunë re se çdo skenar i akullt mund të ketë strategjinë e vet të daljes. Ky studim ofron një këndvështrim të ri mbi marrëdhëniet dinamike midis gjeologjisë dhe klimës.

/Motilokal.com